Beste abonnee,
Aan het station te Ieper is er een informatiepunt van de Vlaamse openbare busdienst De Lijn. Aangezien het rond 2015 gebouwd werd, is het een gedrocht dat vooral bestaat uit stalen pilaren en glas. Men kan van mijlenver de volledige bezoekruimte binnenkijken, wat mij deed opmerken tegen een vriend dat het me aan het panopticon doet denken. “Ja, echt dictatoriaal”, zei hij. Mijn initiële reactie, bijna een reflex, was “inderdaad”. Maar ik stond even stil en dacht toen “nee, niet echt dictatoriaal, echt parlementair-democratisch.”
De eerste reactie van sommigen is wellicht “we leven niet (meer) in een democratie, dat is net het probleem”. Die reactie, die neiging wil ik hier onder de loep nemen. De neiging om een bepaald systeem als wenselijk aan te nemen, in dit geval democratie, en alle onwenselijkheden waarmee we geconfronteerd worden af te doen als “anomalieën”, eerder dan uitingen van dat systeem. De neiging om, in confrontatie met de ziektes van de moderne samenleving, te spreken in vervlogen ideologieën en literaire referenties.
“We leven in een dictatuur”, “dat is hier precies de Sovjet-Unie”, “dit is letterlijk 1984”. Nee. Dit is niet letterlijk 1984. Om te beginnen is Brave New World een veel betere vergelijking. Er zijn in 1984 voorbeelden van subtiele manipulatie, maar een te groot deel van de personages beseft maar al te goed in onderdrukking te leven. In Brave New World heeft men de slavernij en de steriliteit van het nieuwe leven lief. Er is geen laars op de nek nodig, want men beseft niet eens hoe ontmenselijkt alles is. Het gaat meer over de mentale staat van de bevolking (een “Serviele Staat”) dan de reële staat van de politiek.
Ik dwaal af: het punt is dat er onder veel mensen die zichzelf als ‘kritisch’ beschouwen, mensen die ‘de leugen’ zouden hebben doorprikt, de neiging bestaat om veel weg te steken in irrelevante hokjes. Het heeft geen zin te denken in termen van “socialisme versus kapitalisme”. De Koude Oorlog is voorbij. Maar zich de vraag stellen of moderne democratie in haar kern misschien wel onwenselijk is, dat zou dan weer te ver gaan…
Een schoolvoorbeeld hiervan is Jordan Peterson. Iemand die constant, met tranen in de ogen, de gekte en immoraliteit van ‘het postmodernisme’ bekritiseert, maar consistent het klassiek liberalisme van de Verlichting als oplossing naar voren schuift. Terwijl al die gekte en die immoraliteit onvermijdelijke consequenties zijn van die filosofie. Wat we nu ondergaan zijn geen ‘bugs’ of ‘glitches’: het is eigen aan het programma. “The purpose of a system is what it does” (POSIWID). Zoek dat maar eens op, en laat het inzinken.
De mensen die in lockdown-tijden constant referenties maakten naar 1984, sloegen de bal mis. Zulke observaties brengen weinig bij. Het is niet inzichtelijk. Het is geen reflectie, het is een deflectie. Een soort afweringsmechanisme, wellicht onbewust, om niet de diepere conclusies te moeten maken. Als je iets ideologisch plaatst, dan wordt het een theoretisch probleem, en veel minder een reëel probleem in het hier en nu. Denkt u dat de mensen die nu volop landbouwgrond opkopen en lobbyen voor wijdverspreid gebruik van puberteitsremmers dat doen ‘omdat ze communisten zijn’? Neen.
Wat ik wil concluderen hieruit zal misschien wat arrogant klinken voor sommigen, maar: voor het overgrote deel van de bevolking baat het weinig zich te veel bezig te houden met ideologie en abstracties. Word actief in de ouderraad van de lokale school en breng gezond verstand binnen waar u kan, zonder daarbij te veel kleur te bekennen. Doe hetzelfde met jeugdverenigingen, theatergroepen, of lokale kranten. Dat zal zoveel meer impact hebben dan tegen uw gevaccineerde tante te zeggen “dit is écht 1984!”
Dit is niet 1984. We leven niet onder communisme. We leven onder een parlementaire democratie, en dat is al erg genoeg.
Ferre Clabau